The Tribesman
The turbulent life of Hague writer Alexander Münninghoff now on TV
Bestseller ‘De Stamhouder’ van de in 2020 overleden Haagse journalist en schrijver Alexander Münninghoff is verwerkt tot een 8-delige internationale televisieserie die vanaf 1 januari op NPO1 te zien is. Casper Postmaa bezocht voor BOIDR de opnamen in Polen.
DATE
22 December 2022
TEXT
Casper Postmaa
IMAGE
Prive-archief en PR
The Tribesman
The turbulent life of Hague writer Alexander Münninghoff now on TV
Bestseller ‘De Stamhouder’ van de in 2020 overleden Haagse journalist en schrijver Alexander Münninghoff is verwerkt tot een 8-delige internationale televisieserie die vanaf 1 januari op NPO1 te zien is. Casper Postmaa bezocht voor BOIDR de opnamen in Polen.
Met een milde blik ten aanzien van decadentie zou je kunnen zeggen dat het een gewoon nieuwjaarsfeestje is. De heren black tie, de dames in avondtoilet, op het bordes tinkelen de champagneglazen en de juwelen vrolijk en na elke knal verschijnt aan de hemel een bloem van vuur. Dus wat is er zo bijzonder aan deze partij waar wij gasten aan de zijlijn zijn?
Schitterende suikertaart
Laten we beginnen met de schitterende suikertaart waarin de uitverkorenen op zwierige fin-de-siècle muziek hun rondjes op de dansvloer draaien. Wie zijn ze en waarom hier? Om dit raadsel op te lossen hoeven we maar een paar stappen terug te doen, want achter ons staan camera’s klaar, stage-hands hollen als bezetenen rond om achter de schermen de laatste details te regelen. Het wachten is op het zoveelste commando van regisseur Diederik van Rooijen: de volgende scène, of deze nog een keer.
We zijn aangeland in een achttiende-eeuws paleis in Borowa, een dorpje in het Poolse Silezië. Het jaar is 1938. En eigenlijk is zelfs dat niet de hele waarheid, want Borowa mag dan in Polen liggen, in de schijnwerkelijkheid die ons deze avond omgeeft, staat het Silezische dorpje voor een buitenwijk van het Letse Riga.
Joan Münninghoff
Daar bouwde Joan Münninghoff (Gijs Scholten van Aschat) vóór de Tweede Wereldoorlog villa Von Lomani, een luxueuze residentie waar hij leefde als een tycoon met een eigen zwembad en tennisbaan, in die tijd een nog aan filmsterren voorbehouden extravagantie.
Het budget van tien miljoen euro is voor een Nederlandse productie indrukwekken
Tot zijn dood, op 28 april 2020, was Joans kleinzoon Alexander mijn vriend, hìj schreef tegen het einde van zijn leven de bestseller ‘De Stamhouder’, een familiebiografie waarin grootvader Joan de kwade genius is. Dát succes heeft Alexander nog meegemaakt, maar de verfilming van zijn boek voor een 8-delige tv-serie van AVROTROS is hem met het leven ontglipt. Alles wat zich in de film en het boek afspeelt, behoort nu echt tot het verleden.
Aanvankelijk was het de bedoeling dat de serie al dit jaar te zien zou zijn, in plaats van najaar 2022, maar corona legde ook hier heel het raderwerk stil, waardoor de creativiteit van productieplanners en scenarioschrijver Rik D’hiet behoorlijk op de proef werd gesteld.
Great Gatsby-achtige megaparty
Het nieuwjaarsfeest stond niet in het oorspronkelijke script; dat ging uit van draaidagen in januari met een oogst van spectaculaire beelden van hoofdrolspelers die over de Poolse vlakten door sneeuwstormen ploegen, maar kom daar eens om begin september als de bomen nog vol in het blad staan. Dan zijn vuurwerk, een Great Gatsby-achtige megaparty en een onheilspellend jaartal een ingenieuze uitweg om als voorbode te dienen voor het drama dat Europa later naar de keel zou grijpen.
Read also: The Hague's best tips from the editors: Meike Liedenbaum Haring happen en taartjes van Foam |
Alexanders grootvader is dan nog op de toppen van zijn macht. Hij bezit in Letland een handelshuis, schepen, een haven en fabrieken, én hij heeft de minister-president van het Baltische staatje in zijn zak. Zelden heeft een op ware gebeurtenissen gebaseerd Nederlands verhaal zo’n enigmatische figuur belicht als deze duistere fortuinjager, wapenhandelaar, intrigant en dubbelspion van wie de AIVD nog steeds niet de dossiers wil vrijgeven.
Hoe de verhoudingen in de familie lagen, weet Diederik van Rooijen uit eerste hand. Hij consulteerde Alexander Münninghoff enkele malen in het Haagse restaurant Walong. “Dat waren belangrijke gesprekken, je bent toch iemands leven aan het verfilmen. Hij ís de stamhouder, dan wil je dat hij vanuit de hemel meekijkt en het mooi vindt. En dat gaat lukken. Wat we tot nu hebben gedraaid, is prachtig, en dat zeg ik niet vaak van mijn eigen werk. Mensen die achter de monitor hebben meegekeken, waren zwaar onder de indruk.”
‘Hij ís de stamhouder, dan wil je dat hij vanuit de hemel meekijkt en het mooi vindt
Om tot dat resultaat te komen zijn kosten noch moeite gespaard. Het budget van tien miljoen euro is voor een Nederlandse productie indrukwekkend, toch waren concessies noodzakelijk. Volgens locatiemanager Niko Post zouden de kosten driemaal zo hoog zijn geweest als het scenario het boek helemaal zou hebben gevolgd. Illustraties van (financiële) hoogstandjes zijn er te over.
Overdekte zwembad
Het overdekte zwembad op het landgoed in Borowa is verbouwd tot een stallencomplex, want paarden speelden in de Letse periode van het verhaal een belangrijke rol. De vader van Alexander, Frans (Robert de Hoog), ging met zijn vrienden uit de Letse elite geregeld uit rijden, ook in de film. Voor elk paard dat in actie komt zijn er twee nodig, waardoor er op die draaidagen een regiment van veertig paarden moet aantreden. Er denderen tanks door het beeld en autoliefhebbers kunnen zich vergapen aan een zeldzaam exemplaar van het exclusieve Engelse automerk Armstrong Siddeley, favoriet bij onder anderen James Bond-auteur Ian Fleming. Ook Frans zoefde er in zijn goede jaren mee door de straten van Den Haag.
‘Het is een bizarre ervaring, alsof ik naar mijn eigen geschiedenis zit te kijken’
En overal is verbouwd en vertimmerd om het interieur van het Poolse landhuis te transformeren tot een eclectisch geheel dat past in het tijdsbeeld van Letland in de jaren dertig. “Het moet er vanzelfsprekend uitzien, maar aan de achterkant is een ingewikkeld uurwerk in elkaar gezet,” legt Niko Post uit. Niet altijd lukt alles. “Er is bij elke film wel een moment waardoor je een hartverzakking krijgt. Bij deze productie was de locomotief die we nodig hadden het absolute dieptepunt.
Poolse Spoorwegen
Tweemaal is veel geld uitgegeven om een stoomlocomotief te vinden – 3e klasse wagons moesten worden verbouwd tot 1ste klasse – en tweemaal keurden de Poolse Spoorwegen dat ding af, want ze moesten over bestaand spoor kunnen rijden. Uiteindelijk hebben we nog een oude Bundesbahn-locomotief ver weg in Polen gevonden die we ten koste van een fortuin naar onze locatie hebben kunnen halen.”
Read also: Everything you need to know about champagne Champagne was tot de 18de eeuw helemaal niet mousserend! |
Elk land heeft zo zijn eigen problemen, weet hij uit ervaring. “In Thailand moeten alle beelden langs de censor, terwijl het in Indonesië onverwacht makkelijk gaat: als je maar betaalt, lukt alles. Wat bankbiljetten en de politie zet meteen de straat voor je af.”
‘Een intrigant en dubbelspion van wie de AIVD nog steeds niet de dossiers wil vrijgeven’
Andere bedreigingen gingen maar net aan hen voorbij. Belangrijke karakters, zoals Frans en Alexander, maken in verschillende leeftijden hun opwachting op de set. Ook als kind. “Als je weet dat er tussen opnamedag 40 en 41 – door corona – acht maanden zat,” vertelt Diederik van Rooijen, “is dat spannend, want sommige kinderen zitten dan net in een groeispurt en kunnen er opeens anders uitzien. Gelukkig is dat ons bespaard gebleven.”
Michiel Münninghoff
Sommige jonge acteurs zijn zo kort in beeld dat ze het geheel niet kunnen overzien, ontdekt Michiel Münninghoff, die samen met zijn moeder Ellen, zijn jongere broer Maurits en zijn zus Tessa in Borowa als gast aanwezig is.
“Wie doe jij in de serie?,” vraagt hij aan een jongen van een jaar of veertien.
“Ik weet het niet precies, ik zeg maar een paar zinnen.”
“Maar wie speel je dan?”
“Frans.”
“Maar dan ben jij mijn opa!”
Ieder van hen beleeft het spektakel anders. Tessa is vooral verbaasd over de omvang en de allure van de operatie, Michiel en Maurits zijn trots op de wijze waarop de nalatenschap van hun vader gestalte krijgt. “Het is een bizarre ervaring,” vertelt Maurits, “er wordt toch een stukje van je leven geënsceneerd. Alsof ik naar mijn eigen geschiedenis zit te kijken.”
Sally Harmsen
Ellen, gespeeld door Sally Harmsen, oogt breekbaar als ze met het familieverleden wordt geconfronteerd. Zij looft de inzet en de perfectie waarmee de crew werkt, maar het lukt haar niet om ‘De Stamhouder’ nu al als geschiedenis te aanvaarden. “Ik vind het zo afschuwelijk dat ík hier zit. Alexander had hier moeten zijn, ik ben maar de vrouw van. Hij zou het zó mooi hebben gevonden.”
Zij haalt een anekdote aan die aangeeft dat Alexander makkelijk omging met de eigen inkleuring die het scenario soms geeft aan het leven van de hoofdpersonen. Om zijn toekomstige vrouw, Wera, te imponeren bestijgt Frans in de film te paard het bordes van Villa Lomani. Een detail uit de familiegeschiedenis dat Alexander volstrekt onbekend voorkwam. “Maakt niet uit, dat houden we erin!”
James Bond
Op de set van ‘De Stamhouder’ is ook ene Krzysztof Jabłonowski aanwezig. Een gast die perfect in de entourage van grootvader Joan Münninghoff zou hebben gepast. Het gerucht doet de ronde dat hij wapenhandelaar is. Als blijkt dat iedereen hem negeert, vertelt hij mij maar zijn verhaal. “Dit is een van mijn vele huizen, sommige zijn nog groter dan Palac Borowa,” zegt hij met een nonchalant gebaar.
Zijn geld verdient hij in Antwerpen en Monte Carlo met de handel in diamanten. Of ik wist dat ook een James Bond-film in zijn paleisje is opgenomen? Nee, wel dat er gedoe was over zijn bemoeienis met een goudmijn in Kameroen en ook in Borowa verliep het zakendoen nogal onorthodox. Enkele jaren geleden zette hij al na enkele weken een huurder uit het tot hotel verbouwde pand. Met behulp van een gewapende knokploeg, zegt de benadeelde partij.
Diamantenhandel
Na nog wat vergeefse pogingen om handen te schudden druipt Jabłonowski af. Vanuit zijn zwarte Mercedes roept hij me door het open raampje na dat hij niet erg gesteld is op 007. Begrijpelijk: Afrikaans goud, smeergeld, diamantenhandel, zware jongens, Bond zou er wel raad mee weten.
Het intermezzo is aan de crew van ‘De Stamhouder’ – op het hoogtepunt van het feest zijn er tweehonderd mensen bezig – voorbijgegaan. Niet veel later is de rook van het vuurwerk opgetrokken, het nieuwe jaar is aangebroken. Het wachten is op de vroege ochtend als Frans te paard op het bordes zal verschijnen. Spectaculair, bigger than life, maar te laat voor de stamhouder.
AVROTROS zendt De Stamhouder vanaf 1 januari uit op NPO 1.
text Casper Postmaa image Prive-archief en PR
Met een milde blik ten aanzien van decadentie zou je kunnen zeggen dat het een gewoon nieuwjaarsfeestje is. De heren black tie, de dames in avondtoilet, op het bordes tinkelen de champagneglazen en de juwelen vrolijk en na elke knal verschijnt aan de hemel een bloem van vuur. Dus wat is er zo bijzonder aan deze partij waar wij gasten aan de zijlijn zijn?
Schitterende suikertaart
Laten we beginnen met de schitterende suikertaart waarin de uitverkorenen op zwierige fin-de-siècle muziek hun rondjes op de dansvloer draaien. Wie zijn ze en waarom hier? Om dit raadsel op te lossen hoeven we maar een paar stappen terug te doen, want achter ons staan camera’s klaar, stage-hands hollen als bezetenen rond om achter de schermen de laatste details te regelen. Het wachten is op het zoveelste commando van regisseur Diederik van Rooijen: de volgende scène, of deze nog een keer.
We zijn aangeland in een achttiende-eeuws paleis in Borowa, een dorpje in het Poolse Silezië. Het jaar is 1938. En eigenlijk is zelfs dat niet de hele waarheid, want Borowa mag dan in Polen liggen, in de schijnwerkelijkheid die ons deze avond omgeeft, staat het Silezische dorpje voor een buitenwijk van het Letse Riga.
Joan Münninghoff
Daar bouwde Joan Münninghoff (Gijs Scholten van Aschat) vóór de Tweede Wereldoorlog villa Von Lomani, een luxueuze residentie waar hij leefde als een tycoon met een eigen zwembad en tennisbaan, in die tijd een nog aan filmsterren voorbehouden extravagantie.
Het budget van tien miljoen euro is voor een Nederlandse productie indrukwekken
Tot zijn dood, op 28 april 2020, was Joans kleinzoon Alexander mijn vriend, hìj schreef tegen het einde van zijn leven de bestseller ‘De Stamhouder’, een familiebiografie waarin grootvader Joan de kwade genius is. Dát succes heeft Alexander nog meegemaakt, maar de verfilming van zijn boek voor een 8-delige tv-serie van AVROTROS is hem met het leven ontglipt. Alles wat zich in de film en het boek afspeelt, behoort nu echt tot het verleden.
Aanvankelijk was het de bedoeling dat de serie al dit jaar te zien zou zijn, in plaats van najaar 2022, maar corona legde ook hier heel het raderwerk stil, waardoor de creativiteit van productieplanners en scenarioschrijver Rik D’hiet behoorlijk op de proef werd gesteld.
Great Gatsby-achtige megaparty
Het nieuwjaarsfeest stond niet in het oorspronkelijke script; dat ging uit van draaidagen in januari met een oogst van spectaculaire beelden van hoofdrolspelers die over de Poolse vlakten door sneeuwstormen ploegen, maar kom daar eens om begin september als de bomen nog vol in het blad staan. Dan zijn vuurwerk, een Great Gatsby-achtige megaparty en een onheilspellend jaartal een ingenieuze uitweg om als voorbode te dienen voor het drama dat Europa later naar de keel zou grijpen.
Read also: The Hague's best tips from the editors: Meike Liedenbaum Haring happen en taartjes van Foam |
Alexanders grootvader is dan nog op de toppen van zijn macht. Hij bezit in Letland een handelshuis, schepen, een haven en fabrieken, én hij heeft de minister-president van het Baltische staatje in zijn zak. Zelden heeft een op ware gebeurtenissen gebaseerd Nederlands verhaal zo’n enigmatische figuur belicht als deze duistere fortuinjager, wapenhandelaar, intrigant en dubbelspion van wie de AIVD nog steeds niet de dossiers wil vrijgeven.
Hoe de verhoudingen in de familie lagen, weet Diederik van Rooijen uit eerste hand. Hij consulteerde Alexander Münninghoff enkele malen in het Haagse restaurant Walong. “Dat waren belangrijke gesprekken, je bent toch iemands leven aan het verfilmen. Hij ís de stamhouder, dan wil je dat hij vanuit de hemel meekijkt en het mooi vindt. En dat gaat lukken. Wat we tot nu hebben gedraaid, is prachtig, en dat zeg ik niet vaak van mijn eigen werk. Mensen die achter de monitor hebben meegekeken, waren zwaar onder de indruk.”
‘Hij ís de stamhouder, dan wil je dat hij vanuit de hemel meekijkt en het mooi vindt
Om tot dat resultaat te komen zijn kosten noch moeite gespaard. Het budget van tien miljoen euro is voor een Nederlandse productie indrukwekkend, toch waren concessies noodzakelijk. Volgens locatiemanager Niko Post zouden de kosten driemaal zo hoog zijn geweest als het scenario het boek helemaal zou hebben gevolgd. Illustraties van (financiële) hoogstandjes zijn er te over.
Overdekte zwembad
Het overdekte zwembad op het landgoed in Borowa is verbouwd tot een stallencomplex, want paarden speelden in de Letse periode van het verhaal een belangrijke rol. De vader van Alexander, Frans (Robert de Hoog), ging met zijn vrienden uit de Letse elite geregeld uit rijden, ook in de film. Voor elk paard dat in actie komt zijn er twee nodig, waardoor er op die draaidagen een regiment van veertig paarden moet aantreden. Er denderen tanks door het beeld en autoliefhebbers kunnen zich vergapen aan een zeldzaam exemplaar van het exclusieve Engelse automerk Armstrong Siddeley, favoriet bij onder anderen James Bond-auteur Ian Fleming. Ook Frans zoefde er in zijn goede jaren mee door de straten van Den Haag.
‘Het is een bizarre ervaring, alsof ik naar mijn eigen geschiedenis zit te kijken’
En overal is verbouwd en vertimmerd om het interieur van het Poolse landhuis te transformeren tot een eclectisch geheel dat past in het tijdsbeeld van Letland in de jaren dertig. “Het moet er vanzelfsprekend uitzien, maar aan de achterkant is een ingewikkeld uurwerk in elkaar gezet,” legt Niko Post uit. Niet altijd lukt alles. “Er is bij elke film wel een moment waardoor je een hartverzakking krijgt. Bij deze productie was de locomotief die we nodig hadden het absolute dieptepunt.
Poolse Spoorwegen
Tweemaal is veel geld uitgegeven om een stoomlocomotief te vinden – 3e klasse wagons moesten worden verbouwd tot 1ste klasse – en tweemaal keurden de Poolse Spoorwegen dat ding af, want ze moesten over bestaand spoor kunnen rijden. Uiteindelijk hebben we nog een oude Bundesbahn-locomotief ver weg in Polen gevonden die we ten koste van een fortuin naar onze locatie hebben kunnen halen.”
Read also: Everything you need to know about champagne Champagne was tot de 18de eeuw helemaal niet mousserend! |
Elk land heeft zo zijn eigen problemen, weet hij uit ervaring. “In Thailand moeten alle beelden langs de censor, terwijl het in Indonesië onverwacht makkelijk gaat: als je maar betaalt, lukt alles. Wat bankbiljetten en de politie zet meteen de straat voor je af.”
‘Een intrigant en dubbelspion van wie de AIVD nog steeds niet de dossiers wil vrijgeven’
Andere bedreigingen gingen maar net aan hen voorbij. Belangrijke karakters, zoals Frans en Alexander, maken in verschillende leeftijden hun opwachting op de set. Ook als kind. “Als je weet dat er tussen opnamedag 40 en 41 – door corona – acht maanden zat,” vertelt Diederik van Rooijen, “is dat spannend, want sommige kinderen zitten dan net in een groeispurt en kunnen er opeens anders uitzien. Gelukkig is dat ons bespaard gebleven.”
Michiel Münninghoff
Sommige jonge acteurs zijn zo kort in beeld dat ze het geheel niet kunnen overzien, ontdekt Michiel Münninghoff, die samen met zijn moeder Ellen, zijn jongere broer Maurits en zijn zus Tessa in Borowa als gast aanwezig is.
“Wie doe jij in de serie?,” vraagt hij aan een jongen van een jaar of veertien.
“Ik weet het niet precies, ik zeg maar een paar zinnen.”
“Maar wie speel je dan?”
“Frans.”
“Maar dan ben jij mijn opa!”
Ieder van hen beleeft het spektakel anders. Tessa is vooral verbaasd over de omvang en de allure van de operatie, Michiel en Maurits zijn trots op de wijze waarop de nalatenschap van hun vader gestalte krijgt. “Het is een bizarre ervaring,” vertelt Maurits, “er wordt toch een stukje van je leven geënsceneerd. Alsof ik naar mijn eigen geschiedenis zit te kijken.”
Sally Harmsen
Ellen, gespeeld door Sally Harmsen, oogt breekbaar als ze met het familieverleden wordt geconfronteerd. Zij looft de inzet en de perfectie waarmee de crew werkt, maar het lukt haar niet om ‘De Stamhouder’ nu al als geschiedenis te aanvaarden. “Ik vind het zo afschuwelijk dat ík hier zit. Alexander had hier moeten zijn, ik ben maar de vrouw van. Hij zou het zó mooi hebben gevonden.”
Zij haalt een anekdote aan die aangeeft dat Alexander makkelijk omging met de eigen inkleuring die het scenario soms geeft aan het leven van de hoofdpersonen. Om zijn toekomstige vrouw, Wera, te imponeren bestijgt Frans in de film te paard het bordes van Villa Lomani. Een detail uit de familiegeschiedenis dat Alexander volstrekt onbekend voorkwam. “Maakt niet uit, dat houden we erin!”
James Bond
Op de set van ‘De Stamhouder’ is ook ene Krzysztof Jabłonowski aanwezig. Een gast die perfect in de entourage van grootvader Joan Münninghoff zou hebben gepast. Het gerucht doet de ronde dat hij wapenhandelaar is. Als blijkt dat iedereen hem negeert, vertelt hij mij maar zijn verhaal. “Dit is een van mijn vele huizen, sommige zijn nog groter dan Palac Borowa,” zegt hij met een nonchalant gebaar.
Zijn geld verdient hij in Antwerpen en Monte Carlo met de handel in diamanten. Of ik wist dat ook een James Bond-film in zijn paleisje is opgenomen? Nee, wel dat er gedoe was over zijn bemoeienis met een goudmijn in Kameroen en ook in Borowa verliep het zakendoen nogal onorthodox. Enkele jaren geleden zette hij al na enkele weken een huurder uit het tot hotel verbouwde pand. Met behulp van een gewapende knokploeg, zegt de benadeelde partij.
Diamantenhandel
Na nog wat vergeefse pogingen om handen te schudden druipt Jabłonowski af. Vanuit zijn zwarte Mercedes roept hij me door het open raampje na dat hij niet erg gesteld is op 007. Begrijpelijk: Afrikaans goud, smeergeld, diamantenhandel, zware jongens, Bond zou er wel raad mee weten.
Het intermezzo is aan de crew van ‘De Stamhouder’ – op het hoogtepunt van het feest zijn er tweehonderd mensen bezig – voorbijgegaan. Niet veel later is de rook van het vuurwerk opgetrokken, het nieuwe jaar is aangebroken. Het wachten is op de vroege ochtend als Frans te paard op het bordes zal verschijnen. Spectaculair, bigger than life, maar te laat voor de stamhouder.
AVROTROS zendt De Stamhouder vanaf 1 januari uit op NPO 1.